علم قاضی در اصل به معنای صدور حکم بر اساس علم شخصی است که مستند به امارات قضایی باشد.لازم است قاضی با بی‌طرفی در جریان دعوای مطروحه قرار بگیرد و به‌نحوی از انحا به آن علم پیداکرده باشد،علم قاضی، به معنای دانستن و یقین داشتن حکم کننده است و قاضی، در جایگاهی قرار می‌گیرد که می‌تواند در مورد بحث‌های پیش آمده و امور روزانه قضاوت کند.
تصمیم‌گیری در این موقعیت بسیار سخت و متفکرانه است. امروزه، برای اجرای حکم نیازمند امضای قاضی و حکم معتبر از سوی فرد حکم کننده است. این شاخه از علم مرتبط با علم حقوق تلقی می‌شود و به معنای دلایل اثبات کننده از اعتبار دانستن و شناخت کافی است که قاضی پیرامون موضوع دعوا به دانسته‌های خود می‌افزاید. ادله اعتبار دانش قاضی متفاوت است. در این مقاله اطلاعات بیشتری حیطه این موضوع در اختیار شما قرار می‌دهیم و صحت عمل قاضی بر اساس دلایل دیگری نیز برای اثبات صحت عمل قاضی بر اساس علم خود وجود دارد که شاید مهم‌ترین آنها دلیل عقلی باشد؛ به طوری که در بیانات بسیاری از فقهای بزرگ از جمله شیخ طوسی و شهید ثانی، عمل کردن قاضی بر اساس علم خود، دارای ارزش قطع و یقین دانسته شده است و به‌طریق اولی ارجح از استناد قاضی به دلایلی چون شهادت که همراه با ظن است، ارزیابی شده است و علم قاضی چیست و چه جایگاهی دارد؟علم قاضی،یکی از مهم‌ترین موضوعات در جامعه محسوب می‌شود.
علم و قاضی هر کدام معنی متفاوتی دارند. علم به معنای یقین داشتن، دانستن، معرفت و دانش کافی است. قاضی، در فرهنگ لغت، معنای حکم کننده دارد.اگر از نظر اصطلاح فقهی معنی کنیم، می‌توان به شخص حکم فرما در میان مردم اشاره کرد. این شخص، در مورد اختلاف خصومت می‌نماید و مشکلات را به بهترین شکل ممکن حل می‌کند. در زمینه حقوقی، قاضی به معنای اشتغال در شغل قضاء و ترافع است. دادرس استعمال نیز شناخته می‌شود واین معانی، ما را به آگاهی قاضی نزدیک می‌کند. قضاوت، در میان مردم جایگاه ویژه‌ای دارد،جایگاه برتر علم و آگاهی قاضی نسبت به اقرار و شهادت در قانون مجازات اسلامی 1392 ثبت گردیده است و ارزش اثباتی حفظ شده‌ای دارد. آخرین حکمی که در میان مردم رواج دارد و همگان بر اثبات و صحت این حکم اطمینان دارند،دانش قاضی است فقط قاضی می‌تواند با استفاده از علم و دانش برتر خود این قوانین را در بین مردم اجرا کرده و عدالت را برقرار کند. قاضی بر اساس شواهد وقوع جرم حکم نهایی را صادر خواهد کرد.
قاضی باید قوانین احکام را با صراحت و شفافیت بداند و آنها را اجرا کند تا در مقابل خداوند شرمنده و مدیون نباشد و اعتبار قاضی تا کجاست؟علم قاضی از راه‌های مختلفی بدست می‌آید و اعتبار بلند مرتبه‌ای دارد. دانسته قاضی، درجه‌ای از علم و آگاهی فرد است که علم در جایگاه این واژه‌ها وصف شده است. این علم و آگاهی برای قضاوت و تصمیم‌گیری بین حق و باطل ضرورت دارد و نمی‌توان بدون دانش بر این موضوعات تصمیم‌گیری کرد.این دانش خارج از پیرامون موضوعات پرونده‌ها است و آگاهی بیشتر، در پرونده‌های نظیر آن یافت می‌شود. اعتبار قاضی، باید با علم باشد و اعتبار ادله به گمان شک و تردید است هر چیزی که از ادله حاصل شود باید بتواند شک و تردید را رفع کند. اگر قاضی با توجه به علم و آگاهی خود، بررسی شواهد، مدارک موجود را انجام دهد و علی رغم علم خود بر خلاف آنچه که وجود دارد عمل کند، گناه است و این موضوع نیز بر خلاف قوانین و عدالت بیان می‌شود. اعتبار قاضی تا زمانی است که با توجه به دانش و علم خود بتواند تصمیم درست را بگیرد و عدالت را برقرار کند. قاضی جایگاه معتبری دارد و حرف آن اتمام حجت است.
در این موارد حق به حق‌دار می‌رسد و باطل مشخص می‌شود.این اطمینان با استفاده از علم و آگاهی از حقوق تعیین می‌گردد و باید نسبت به آگاهی خود رفتار کند.علم قاضی در امور کیفری:علم قاضی، آگاهی کامل نسبت به امور پرونده است که با توجه به آن، قاضی حکم مربوطه را صادر می‌کند. فقها ارزش و اعتبار بالایی را برای دانسته‌های قاضی در نظر می‌گیرند که با توجه به آیات، روایات ، احادیث واستناد دارند. اعتبار قاضی نسبت به سایر ادله دعوی پیشی گرفته است.استناد به دانش قاضی محدودیت ندارد و می‌توان در تمامی موضوعات از آن بهره‌مند شد وامورات حدی، تعزیری واز موضوعات مربوط به حکم قاضی است و متن قانون با توجه به تدابیر مختلفی که از استدلال قاضی، بهره‌گیری از منابع موثق مانند پزشک، کارشناس، پلیس وسرچشمه می‌گیرد ارزش بالایی دارد. تکیه بر علم فقه و آیات و روایاتی که در این زمینه مطرح شده است حکم نهایی صادر می‌شود. این ادله از اعتبار بالایی برخوردار خواهد بود؛ همچنین، این موارد می‌تواند از کج‌روی علم قاضی جلوگیری کند. قاضی باید همه شواهد و مدارک را به طور دقیق بررسی کرده و حکم را بر اساس معرفت و یقین خود دستور دهد،این حکم با توجه به پشتوانه علمی وی است. متن نص قانون، یکی از موارد مهمی تلقی می‌شود که باید آن را مورد توجه قرار دارد. قاضی متن کاملی از آن را به یاد دارد تا در قضاوت از آن استفاده کند.علم قاضی در جرایم حدی:علم قاضی، یکی از ادله اثبات جرم در امور مخصوص به کیفری شناخته می‌شود.اهمیت دانش قاضی، به دلیل عدم شفافیت قانون در برخی از مواد و با توجه به وجود اختلافات گسترده و گوناگون فقهی اهمیت ویژه‌ای دارد. مجازات حدی، یکی از اصلی‌ترین مجازات‌ها در نظام ایران در نظر گرفته می‌شود.
جرائم خاصی برای حد بیان شده است که شامل، قطع عضو، شلاق، صلب، تبعید، رجم و اعدام است.میزان این مجازات‌ها با توجه به نوع تخلف مشخص می‌شود و مقدار و حدود این مجازات‌ها از طریق شرع و فقه به قانون راه یافته است. فقه و و شرع درباره موضوعات خاصی اظهار نظر کرده‌اند و مجازات معینی را برای آن در نظر گرفته‌اند و دانش قاضی باید علاوه بر تحصیلات نسبت به شرع و فقه نیز باشد تا بتواند حکمی قانونی و عادلانه را صادر کند. هنگامی که یقین قاضی بر این موارد باشد حکمی که برای خدا باشد را در نظر می‌گیرد. علم و آگاهی قاضی در جرایم حدی اهمیت فراوانی دارد که نسبت به آن اقدام می‌شود. جرایم حدی ریشه در فقه دارند و هر کدام از آنها با توجه به نوع حد مشخص می‌گردد.علم قاضی در امور مدنی:علم قاضی در امور مدنی، یکی از موارد مورد توجه معرفی می‌شود. در گذشته، قوانینی برای تنظیم شدن روابط میان افراد در پیرامون حوزه‌های مختلف وضع شده است که آنها را حقوق مدنی می‌دانند و رسیدگی به شکایات و اختلافات مربوط به آن را جزو قانون مدنی نام‌گذاری کرده اند. به طور کلی سند در قانون به عنوان دلیل مستقل و رسمی شناخته می‌شد؛ اما در ماده 1335 برای سند نمی‌توان عامل مستقل برای اجرای حکم دانست. حجیت این مدرک با محدودیت و مستند به علم قاضی بیان کرده است.اعتبار سندها در قانون باید با توجه به شرایط و شواهد موجود در نظر گرفت و نسبت به حکم باید تردید انجام شود. اگر سندی در دادگاه علیه یا برابر یک موضوعی ارائه شود باید با توجه به دانش قاضی درباره این موضوع و بررسی شواهدی دیگر صورت بپذیرد. این موضوع، حائز اهمیت است. قانون مدنی در روابط و ارتباطات میان افراد برقرار می‌شود و این رابطه را در جامعه بیان می‌کند.قانون مدنی به عنوان مهم‌ترین و رایج‌ترین قوانین در کشور معرفی شده است. حقوق شهروندی را حقوق مدنی می‌نامند و دانش قاضی در رابطه با امور مدنی باید با بررسی و تعیین تکلیف باشد تا روابط موثر میان شهروندان و اشخاص برقرار شود.
ازدواج، طلاق، معاملات، ارث، وصیت و … جزو امور مدنی به شمار می‌رود و روزانه بیشترین اختلافات مربوط به امور مدنی بیان شده است و قضات بیشتر به این علم، در جایی که دلایل محکمی همچون سند رسمی وجود ندارد، اتکا می‌کنند تا به ماده 3 قانون آیین دادرسی مدنی که قضات را موظف کرده است تحت هر شرایطی در نهایت در خصوص دعوای مطروحه اقدام به صدور رای کنند، عمل کرده باشند.کارشناس حقوقی در خصوص محدودیت‌های قانونی قضات در استفاده از این ادله توجه به ماده 1324 قانون مدنی مشخص می‌شود،علم قاضی که از امارات قضایی ایجاد شده باشد تنها در دعاویی قابل پذیرش است که دعوا با شهادت قابل اثبات باشد یا ادله‌ی دیگر را تکمیل کند،ازاین ماده می‌توان برداشت کرد که دعاوی‌ای که در آن سند رسمی به‌عنوان دلیل وجود دارد، علم قاضی نمی‌تواند دخیل باشد مگر آنکه تکمیل‌کننده سند رسمی باشد؛ زیرا در مقابل سند رسمی شهادت پذیرفته نیست.کلام پایانی:علم قاضی، یکی از بالاترین درجات ازآگاهی در نظرگرفته می‌شود و وصفی خاص برای بیان این دانش قابل تعریف است وسخت‌ترین شغل در رابطه با اجرای دستورات الهی و قانونی را قاضی دارد.
قاضی فردی،قانونمند وآگاه نسبت به کل جرایم وقانون‌ها
معرفی می‌شودوهمه انسان‌ها
فقط قاضی را به عنوان برترین فرد و قانونمند برای قضاوت دردعاوی خود در نظرمی‌گیرند،
زیرا بالاترین سطح علم را نسبت به موضوعات مختلف دارد.علم دادرسی بسیار گسترده و
دشواراست و مسئولیت بزرگی را بردوش قاضی می‌گذارد که باید با در نظر داشتن قوانین
نسبت به اجرا حکم با قطعیت پاسخ دهد و تخلفات و درگیری‌ها در یک زمینه نیست و ریشه
درموضوعات مختلف دارد.
امیرپالوانه
